Internationaal onderzoekscentrum ingehuldigd in hartje Usquare.brussels: VUB en ULB breiden uit met prachtig gerenoveerde voormalige kazerne

Op donderdag 15 februari stelden de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en Université libre de Bruxelles (ULB) hun nieuwe internationale onderzoekscentrum voor tijdens een officiële inhuldigingsceremonie. Deze gezamenlijke realisatie vanuit een circulair economisch perspectief van de Université libre de Bruxelles (ULB) en de Vrije Universiteit Brussel (VUB) geniet de steun van de Europese Unie en de gewestelijke overheden.

Het centrum bevindt zich in het imposante hoofdgebouw van het project Usquare.brussels en richt zich op onderzoek naar duurzame ontwikkeling, onderwijs, kennisverspreiding, ondernemerschap en innovatie. Beide universiteiten zien het initiatief als een middel om hun stedelijk engagement te versterken en een brug te slaan tussen de academische wereld en de stad en haar inwoners. Daarbij kunnen ze rekenen op de steun van de Europese Unie en de Brusselse regering.

Na bijna twee jaar zijn de werken aan het indrukwekkende hoofdgebouw van de voormalige Fritz Toussaint-kazerne eindelijk helemaal klaar. Zes gebouwen aan de voorkant van de Generaal Jacqueslaan zijn getransformeerd tot een academisch centrum dat in gemeenschappelijk beheer is van de VUB en de ULB.

Annemie Schaus, rector van de ULB, is opgetogen: "Usquare.brussels ontplooit zich in de stad door technologische en intellectuele innovatiecentra in het hart ervan te vestigen, in een geest van co-creatie. Het project belichaamt de internationalisering van Brussel en fungeert als een hub voor wereldwijde betrokkenheid van beide universiteiten en hun gemeenschap. Dit is een buitengewone kans voor Brussel en onze historische universiteiten om samen te werken aan een buurtproject dat al sinds 2013 loopt. Duurzame ontwikkeling, onderwijs, kennisoverdracht, ondernemerschap en innovatie staan centraal in ons nieuwe academisch centrum. Hier bouwen we aan de stad van morgen, waarbij de universiteit een belangrijke rol speelt.”

Jan Danckaert, rector van de VUB, benadrukt dat engagement: “Het project Usquare.Brussels brengt drie essentiële krachten samen. De eerste is de V van verbondenheid. Tussen beide universiteiten, maar ook met Europa via onze respectievelijke partnerallianties Eutopia en Civis, en met de Brusselse bevolking via een Openlab voor co-creatie. De tweede is de V van vrij onderzoek. Het Brussels Institute for Advanced Studies engageert zich om zonder taboes te zoeken naar oplossingen voor een duurzame wereld. De derde is de V van vooruitgang. Als een vrijhaven voor co-creatie, als een plek van ontmoeting tussen internationale en Belgische studenten, als een plaats waar denken, onderzoeken en innoveren centraal staat. Zo symboliseert ons project de vooruitgang en daarmee de toekomst, waarin de universiteit een belangrijke speler is.”

Tijdens zijn speech, bracht Danckaert ook hulde aan wijlen VUB-ererector Paul De Knop, die één van de grote trekkers was van het project.

Het Usquare.Brussels-terrein beslaat 3,85 hectare en omvat 22 gebouwen met in totaal 56.500 m² aan ruimte. Het project vertegenwoordigt een onderzoeks- en onderwijscentrum, en zal daarnaast ook dienst doen als een levend laboratorium dat openstaat voor andere campussen en de stad in het algemeen. De gebouwen in beheer van de VUB en de ULB zullen volgendeactoren huisvesten: 

• Het Brussels Institute for Advanced Studies (BrIAS), een instituut dat toponderzoekers van over de hele wereld samenbrengt ​om zich te buigen over hedendaagse maatschappelijke uitdagingen rond duurzame ontwikkeling. De nieuwe inzichten die hieruit voortkomen worden gedeeld via workshops voor professionals, lezingen voor academici en fora voor het grotere publiek. In ruil biedt BrIAS zijn fellows woon- en werkruimten aan;
• Het Urban and Socio-Environmental Transformations Research Hub (USET), dat zich richt op onderzoek naar steden, sociale en milieukwesties, duurzame financiering, economische veerkracht en hoe toeristische activiteiten interageren met verschillende gebieden;
• Het OpenLab, dat dienst doet als functionele ruimte voor participatief en community-based onderzoek. Leden uit de stad en universiteiten komen er samen om grootstedelijke uitdagingen te verkennen, begrijpen en van antwoord te dienen. Het lab richt zich op humane wetenschappen en sociale innovatie, naar het voorbeeld van het FabLab dat al een tijdje actief is op de Usquare.brussels-site;
• De Europese universitaire allianties EUTOPIA en CIVIS, die de VUB en de ULB verbinden met 19 toonaangevende en gelijkgestemde Europese universiteiten. De allianties hebben als doel om te bouwen aan een Europese universiteit van de toekomst: een universiteit die gemeenschappen uit heel Europa via internationale uitwisselingen samenbrengt om oplossingen te vinden voor de grote problemen van onze samenleving. De hoofdkantoren van EUTOPIA en CIVIS komt zo op een steenworp van de Europese instellingen te liggen;
• Het Brussels Studies Institute (BSI), een contact- en coördinatieplatform voor academisch onderzoek over Brussel;
• De redactie van het Brussels Studies-tijdschrift;
• Multifunctionele ruimtes, waaronder vergader- en seminariezalen, kantoren voor personeel, flexibele werkruimtes voor gastonderzoekers, een café en een ontvangstruimte.

Renovatiewerken met steun van EFRO en Brusselse regering

In opdracht van de Brusselse Gewestregering leidde de Maatschappij voor Stedelijke Inrichting (MSI) de reconversie van de oude kazerne, in nauwe samenwerking met de universiteiten VUB en ULB.

Rudi Vervoort, Minister-President van het Brussels Gewest: "U-square is als prioritaire ontwikkelingspool van het Brussels Gewest een uitstekend voorbeeld van de visie die wij hebben op de uitbouw van nieuwe wijken met een aangename, duurzame en attractieve woonomgeving. Het beschikt over een bijzondere dimensie omdat het waarmaakt wat voor velen onder ons altijd al voorop stond: de universiteit ontsluiten door ze in te passen daar waar het hart van de stad klopt. De EFRO-programma's hebben in grote mate bijgedragen aan de verwezenlijking van die doelstelling.”

In 2016 financierde Beliris de aankoop van de kazerne. Daarnaast voerde ze bodemsaneringswerken en asbestverwijdering uit in samenwerking met MSI, VUB en ULB. De bodemsaneringswerken startten in januari 2020 en duurden 5 maanden, inclusief het reinigen en verwijderen van bovengrondse en ondergrondse stookolietanks, en het behandelen van vervuilde grond.

Van april 2022 tot oktober 2023 voerde het federale fonds Beliris de asbestverwijdering uit van zestien structuren. Op meerdere locaties werd een luchtdichte zone opgezet om te voorkomen dat asbestvezels zich verspreiden. Het doel was om de interventiezone volledig af te sluiten en te zorgen dat er geen asbestvezels naar buiten lekten. Beliris investeerde in totaal 33 miljoen euro in het Usquare.brussels-project.

Karine Lalieux, federaal minister bevoegd voor Beliris: "Het interdisciplinair centrum van de VUB en de ULB is een mooi voorbeeld van een voorbeeldwijk die universiteits- en woonfuncties combineert. Het nieuwe complex zal bijdragen tot het imago van het Gewest, zowel door haar voorbeeldfunctie als door haar rol in het onthaal van buitenlandse studenten en onderzoekers. Studenten maken integraal deel uit van het stedelijk weefsel. Ze dragen bij tot de vitaliteit, identiteit, creativiteit en economische en sociale ontwikkeling van Brussel. De nieuwe wijk zal een belangrijke katalyserende rol spelen om van Brussel een nog aantrekkelijkere en aangenamere universiteits- en studentenstad te maken. Ik ben dan ook verheugd dat Beliris opnieuw een belangrijke bijdrage levert aan het onderzoek, de opleidingen en de universitaire werking in Brussel.”

De renovatie van de zeven eerste gebouwen door de universiteiten en MSI, werd mede mogelijk gemaakt door een belangrijke Europese subsidie, aangevuld met bijdragen van de twee universiteiten en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 

Gilles Delforge, directeur van het MSI: "De inhuldiging van het academisch centrum van de VUB en de ULB is een belangrijke stap in de realisatie van het Usquare.Brussels-project. Het is het eerste project dat wordt opgeleverd. Nu volgen andere verbouwingswerken, die onderdak zullen bieden aan een centrum voor innovatie en ondernemerschap, gezinswoningen (sociale huur en gesubsidieerde aankoop), studentenhuisvesting, alsook de bouw van een regionaal centrum voor autismespectrumstoornissen."

Naast haar rol van coördinator van het hele Usquare.brussels-project is de MSI ook de bouwheer van de volgende operaties:

1. renovatie van de oude manege; de MSI zal ook de exploitatie van de voedselhal in dit gebouw begeleiden. Deze hal zal op termijn ongetwijfeld een van de toonaangevende elementen van Usquare.brussels worden en een zeer nuttige gedeelde voorziening voor de buurtbewoners;
2. herinrichting van de openbare ruimte;
3. aanleg van het warmtenet;
4. realisatie van studentenwoningen;
5. bouw van het toekomstige huis van autisme.

Voor deze twee laatste operaties gaat de MSI trouwens binnenkort twee architectuurwedstrijden uitschrijven om de architectenteams aan te stellen voor deze reconversieprojecten.

De MSI gaat op deze site niet alleen een gemengde en ambitieuze programmering ontwikkelen, maar wil ook de duurzaamheid van het project en de integratie van circulaire economie garanderen. Hiertoe heeft de MSI een circulaire strategie op schaal van de site uitgewerkt. De algemene doelstellingen zijn om de materiële middelen binnen het project voorbeeldig te beheren: werken met het bestaande, afbraakmateriaal maximaal hergebruiken en recyclen, kwalitatieve materialen met lage CO2-uitstoot kiezen, … De universiteiten volgen deze benadering en deze principes werden volledig geïntegreerd in het nieuwe pas ingehuldigde interuniversitaire gebouw.”

Bij renovatiewerken stond het principe van duurzaamheid en circulaire economie centraal. Gebouwen werden hersteld naar hun oorspronkelijke staat, met inachtneming van hun nieuwe bestemming. Dat vereiste een voorbeeldig beheer van de materiaalvoorraden, waarbij gebouwen alleen werden gesloopt als hun stabiliteit onvoldoende was en nieuwe constructies flexibel werden ontworpen om zich aan te passen aan veranderende behoeften. Afgebroken materialen werden ter plaatse zoveel mogelijk gerecupereerd, en indien nodig werden alternatieve locaties en recyclagemethoden onderzocht. Deze methode werd voortgezet in de hele verlichtingsopdracht die werd geplaatst in de vorm van een ‘Light as a Service’ en eveneens voor de aankoop van hergebruikt of geüpcycled meubilair.

Op die manier draagt het Usquare.Brussels-project bij aan het verbeteren van de milieukwaliteit van stedelijke ruimtes, met een focus op energie-efficiëntie, vermindering van uitstoot en bevordering van openbare infrastructuur.

Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) kende voor het project eveneens een subsidie van 9.033.200 euro toe.

Theodora Flikas, Algemene Directie Regionaal en Stedelijk Beleid van de Europese Unie: "De kern van het steunbeleid is een aanpak die gebaseerd is op partnerschap met lokale actoren en burgers. Naast het financiële aspect levert het concrete, tastbare resultaten op. Europa staat dicht bij zijn burgers".

Het Usquare.Brussels-terrein is nog volop in ontwikkeling. Tegen eind 2030 wordt de oude rijkswachtsite getransformeerd tot een open, diverse en levendige universiteitswijk, verbonden met de stad.

Het evenement maakt deel uit van het programma van het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie.